• prishja e gjumit, faktikisht mungesa e gjumit
• paraqitja e agresivitetit
• ekspozimi ndaj rrezatimit dhe probleme me të pamurit
• varësi
• zhvillim i ngadalsuar

Nxitimi që fëmiju sa më shpejtë të mësoj përdorimin e këtyre pajisjeve bashkëkohore shkakton shumë më shumë dëm se sa dobi!

Gjatë periudhës deri tre vjeçare, truri te fëmijët zhvillohet shumë shpejtë dhe është shumë i ndjeshëm ndaj ngaxmimeve të mjedisit. Kjo është periudhë e ashtuquajtur kritike ku ndryshimet të cilat ndodhin mu atëherë krijojnë bazë afatgjate për zhvillimin e mëtutjeshëm të funksioneve të trurit. Për zhvillimin e duhur të fëmijëve, ata kanë nevojë për stimulime specifike. Për fat të keq, ata nuk mund të gjenden në celularët dhe tabletat. Koha e kaluar para ekraneve është mundësi e pashfrytëzuar për të komunikuar me rrethinën reale e cila është shumë më e nevojshme në atë periudhë. Kjo situatë nuk është e përkohëshme. Nëse stimulet mungojnë në këtë periudhë kritike, pasojat do të lën ndikim ose efekt afatgjatë.
Leximi e përralave ose tregimeve fëmijrore nga ana e prindit ka një ndikim plotësisht ndryshe se sa nëse e tregimin ose përrallën në ekran. Kur e dëgjojnë tregimin e lexuar nga goja e prindit, fëmijët i procesojnë fjalët dhe në kokat e tyre krijojnë fotografi për tregimin. Në këtë mënyrë, trutë fëmijrorë shumë më shumë angazhohen se sa me anë të ekranit ku tregimi ju ofrohen i gatshëm. Në këtë mënyrë, pajisjet elektrike e krijojnë fotografinë në vend të tyre dhe në këtë mënyrë zbehen aftësitë kognetive.

Dëmtimi i shkathtësive komunikuese
 Koha e kaluar në shoqëri me kompjuterin ose me telefonin në vend se të luaj dhe të flas me bashkëmoshatarët e tij është faktor i cili shumë mund të ndikon afëtsinë sociale të fëmijut. Ata do të dobësohen dukshëm, ku ka probabilitet që madh të mbeten ashtu edhe gjatë tërë jetës së ngelur.

Jeta nuk është „klik“
Me siguri keni vërejtur gjendje ku prindërit gëzohen nga përdorimi i tepërt i telefonit nga ana e foshnjës së tyre ose, situata kur tenton të klikon mbi postere dhe foto duke menduar se është ekran? Ndofta në shikim të parë ju duket e ëmbël, por objektivisht tregon një problem më serioz, gjegjësisht, pritshmëri më të tutjeshme nga ana e fëmijës që secili aktivitet i tij të ketë ndikim momental dhe përgjigje të shpejtë.
Kjo ndodshta edhe mund të pritet në botën e ekraneve, por jo edhe në botën reale. Kur çdo lëvizje e fëmijë me gisht i sjell një foto të re, begati të ngjyrave dhe lëvizjeve, truri fëmijror përshtatet me ndjenjat momentale të kënaqësis të cilat i fiton vetëm me një lëvizje të gishtit. Në këtë mënyrë, në të ardhmen do të anon ka përdorimi më i shpesht i këtyre pajijseve elektronike të cilat ofrojnë përgigje shumë të shpejtë, në vend se të hyj në komunikim dhe ndërveprim me botën reale.

Sërish, pajisjet përdoren dhe nuk është e domosdoshme t’i largojmë ose menjanojmë
Përveç rreziqeve të cakura të cilat i bartë ekspozimi i tepërt i fëmijëve ndaj pajisjeve të ndryshme moderne dhe të mençura, por, ata gjithsesi përfshijnë edhe anën e mirë. Madje rekomandohet, që kur fëmiju do mbush dy vite, t’i ofroni qasje në pajisjet elektronike, por, kuptohet, në kushte dhe kohë të kontrolluara. Gjysmë ore ose një orë në ditë mund të ndihmoj në zhvillimin e koordinimit të lëvizjeve dhe të ndihmon në mprehjen e shkathtësive gjuhësore. Gjithsesi, koha para ekranit, përveç që do të kontrollohet, nuk duhet të jetë zëvendësim për lojën dhe njoftimin me botën reale.

KËSHILLË
Për çdo gjysmë ore të shikimit në ekran, stimuloni fëmijun në aktivitetin kompenzues (vrapim, kërcim, lorja me top...), por nëse koha e kaluar para TV është një orë, atëherë patjetër t’i jepni fëmijut dy orë lojra kompenzuese.
 

 

Lëndimet e dhëmbëve të qumështit, zakonisht, ndodhin në periudhën mes vitit të dytë dhe të katërt të jetës së fëmijut. Kjo periudhë është kur fëmijët fillojnë të lëvzin në mënyrë të pavarur, por nuk janë në gjendje plotësisht stabile dhe i testojnë aftësitë dhe kufizimet e tyre. Në rast të lëndimeve, me rëndësi të madhe është që fëmijut të kontrollohet nga stomatologu dhe të trajtohet në mënyrë të duhur. Më shpesh lëndohen dhëmbët e parë të nofullës së sipërme, dhëmballët.

Cilat lëndime mund të shfaqen te dhëmbët e qumështit?

Lëndimet e dhëmbëve mund të ndahen në lëndime të cilat kufizohen te kurora e dhëmbit, lëndimet e rrënjës së dhëmbit dhe lëndime tek të cilat, përveç që lëndohet dhëmbi, përfshihet edhe ashti alveolar (ashti ku mbjellet dhëmbi). Lëndimi i koronës së dhëmbit don të thotë thyerja e një pjese të dhëmbit. Varësisht nga vendi i frakturës, lëndimi mund të kufizohet te zmalti e dhëmbit, mund ta përfshij dentinin, madje edhe nervin e dhëmbit. Kur gjatë lëndimit mund të vij deri te lëndimi i pozitës së dhëmbit, atëherë bëhet fjalë për lëndim më kompleks e cila mund të ndodh veçanrisht në rrënjën e dhëmbit ose të përfshij edhe ashtin rreth nofullës.

Si mund të trajtohen lëndimet e rrënjës së dhëmbit?

Lëndimet të cilat përfshijnë edhe zmaltin, madje edhe dentini i dhëmbit (substanca bazë nga e cila përbëhet dhëmbi) mund të thuhet sa janë lëndime të lehta. Trajtimi i tyre thjeshtë bëhet me rregullimin e anëve të mprehta dhe më në fund impragnimi (mbushja) me fluoride. Tek fëmijët, në këtë moshë të hershme dhëmbët nuk rindërtohen me plombë estetike, sepse ata nuk kanë durim dhe shumë vështirë bashkëpunojnë. Andaj, dhëmbi bëhet i thyeshëm nëse nuk zëvendësohet me dhëmb të përhershëm. Nëse gjatë lëndimit thyhet një pjesë më e madhe e koronës, atëherë ekziston rreziku për shfaqen (hapjen) e nervit. Në këtë rast, nervi i dhëmbit patjetër të mbytet ( paralizohet) dhe të shërohet dhëmbi. Mjekimi i dhëmbëve të qumështit asnjëherë nuk është definitiv sikur te dhëmbët e përhershëm, sepse rrënja e dhëmbëve të qumështit gradualisht resorbohet me rritjen e dhëmbëve të përhershëm. Andaj këto dhëmbë duhet të jenë nën mbikëqyrje të rregullt të stomatologut.

Përse dhëmbët e goditur errësohen?

Dhëmbi i cili ka ndryshuar ngjyrën e tij është dhëmb i vdekur. Kjo don të thotë se gjatë lëndimit ka arritur deri në infarkti i nerveti të dhëmbit, gjegjësisht është pushuar qarkullimi i gjakut në nerv madje me këtë vëhet në pikëpyetje edhe vitaliteti i tij. Duke pasur parasyshë se dhëmbi më nuk ushqehet me anë të nervit të tij, ai dehidraton dhe e ndryshon ngjyrën. Madje ndonjëherë shfaqet edhe gjakderdhja e nervit në dhëmb, prandaj ai ngjyroset për shkak të pigmenteve të cilat gjenden në gjak. Këto dhëmbë, nëse nuk bëjnë asnjë problem, nuk kanë nevojë të trajtohen. Madje ndonjëherë ndodh që kjo nekrozë sterile e nervit e cila ka rezultuar nga goditja të tërheq bakterie si të gjithë indet tjera të vdekura. Në ras të infektimit, dhëmbi mund të filloj të dhemb nën shtypje. Qelbi i cili krijohet në rrënjë patjetër të gjej rrugë që të drenazhohet prandaj nëse nuk kërkoni ndihmë nga stomatologu, shpesh kemi krijimin e fistulës së qiellzës mbi dhëmbin e vdekur. Nëpër këtë fistulë (vrimë në qiellëzë) qelbi drenazhohet, andaj fëmiju mund të mos ketë asnjë problem dhe mund të mos ankohet.

Çfarë ndodh me dhëmbët të cilët gjatë lëndimit e ndryshojnë edhe gjendjen e tyre?

Ky lloj i lëndimeve jo rrallëherë shoqërohet me fraktura të rrënjës së dhëmbit ose të kockës alveolare. Varësisht nga drejtimi në të cilin lëvizet dhëmbi, lëndimet mund të ndahen si intruzioni, ekstruzioni dhe luksacioni (përdredhja). Dhëmbi furacak (i zhytur) është ai dhëmb i cili për shkak të goditjes është zhvendosur më brenda në asht dhe duket më i shkurtë nga dhëmbët tjerë afër tij. Dhëmbi i dalur (ekstraduar) është më i gjatë se dhëmbët tjerë në afërsi, gjegjësisht është i nëndalur nga ashti alveolar. Me lukascion lateral, dhëmbi zhvendoset ka goja ose brenda ka fyti. Gjatë lëndimit, ajo që është me më rëndësi është diagnoza e saktë dhe trajtimi në kohë. Thelbi i terapisë është të ruajmë ose të mos dëmtojmë folikulën e dhëmbit të përhershëm. Që të arrihet kjo, ndonjëherë është me rëndësi që dhëmbi i zhvendosur i qumështit të largohet që të mundësohet zhvillimi dhe rritja normale e dhëmbit të përhershëm. Vendimi për largimin ose heqjen e dhëmbit të qumështit varet nga drejtimi i dhëmbit të shtyrë dhe nga ajo se sa është madhësia e ndryshimit të pozitës. Nëse ndryshimi është i butë, atëherë dhëmbëve të lënduar ju japim mundësi që të kthehen në pozitën e mëparshme. Gjatë periudhës menjëherë pas lëndimit të dhëmbit, fëmiju duhet të konsumon ushqim të butë dhe të shmang kafshimin me dhëmbin e lënduar. Poashtu, me rëndësi është të mirëmbajmë pastërtinë e mirë në gojë me çka do të shmanget infeksioni i indeve të brishta të lënduara në gojë. Pas lëndimit, fëmiju domosdoshmërisht duhet të sillet në stomatolog për kontrollim, kurse varësisht nga diagnoza ndoshta do të nevojiten edhe kontrollime dhe mbikëqyerje tjera të vazhdueshme.

Çka ndodhë nëse dhëmbi është plotësisht i dalur?

Me rëndësi të madhe është që të dimë se dhëmbin plotësisht të dalur të qumështit asnjëherë nuk e kthejmë sërish në ashtin e nofullës. Në këtë mënyrë mund të lëndojmë folikulën e dhëmbit të përhershëm. Fëmiju pas këtij lëndimi ngel pa dhëmb qumështi. Në të kundërtën, nëse lëndojmë folikulën e dhëmbit të përhershëm, ka gjasa që ai dhëmbë të rrit strukturë jo të duhur të zmaltit, të ketë magësi në sipërfaqen etij dhe, përgjithsisht, të shfaqen probleme gjatë zhvillimit dhe rritjes së tij.


Ana Krtolica-Gerogiev,
d-r. mje.dent.

Prindërit gjithmonë mendojnë më të mirën për fëmijët e tyre dhe tentojnë tj’u sigurojnë ushqim cilësor, por ndonjëherë, siç duket, gabimet e vogla mund të krijojnë shprehi të këqija te të dashurit tonë.

1. Prindërit kontrollojnë çka hanë fëmijët

Prindërit vendosin se cilat lloje të ushqimeve do të blihen dhe do të ruhen në shtëpi, në cilën mënyrë do të përgatiten si dhe ku do t’ju servohen fëmijëve. Bleni ushqime të shëndetshme, të ndryshme, natyrore dhe të freskët, përgatisni ushqime të balancuara dhe shmangni blerjen e ushqimit të procesuar. Shëndeti dhe shprehitë e ushqyerjes te fëmijët dhe tërë familjet varen nga rregullat ushqimore të cilat do t’i përcaktojnë prindërit.

2. Harroni zgjidhjen „mbaro tërë pjatën“

Të nderuar prindër, mos i detyroni fëmijët e juaj që të hanë kur janë të ngopur dhe mos insistoni me zbatimin e rregullit „mbaro tërë pjetën“ me të cilën janë rritur shumë fëmijë. Shprehia që të ndërpresin ngrënien kur janë të ngopur dhe të mos hanë shumë është shumë me rëndësi sa i përket kontrollit të peshës së trupit gjatë tërë jetës. Fëmijët kanë instikte natyrore, kurse detyra e prindërve është që t’i ballafaqojnë ata me aftësitë e krijuara nga natyra që në mënyrë të drejtë të kuptojnë dhe dëgjojnë nevojat e trupit të tyre.

3. Ofroni fëmijëve mundësinë për zgjedhje, por vetëm me ushqimin të cilin ju do ta ofroni

Ndonjëherë fëmijëve duhet t’ju ofrohet ndjenja e zgjedhjes dhe lirës, por me kujdes, ofertë nga e cila fëmijët duhet të zgjedhin sërish nën kontrollin e prindërve, gjegjësisht, ofroni mundësi të shëndosha. Definoni dhe respektoni kohën për vakte kryesore dhe për meze dhe brenda këtyre kornizave ofroni zgjedhje.

4. Filloni herët

Pranimi i shijeve të ndryshme zhvillohet që kur fëmijët janë foshnjë. Në përputhje me moshën e tyre dhe rekomadimet e duhura për ushqim, ofroni shije të reja me ushqime të shëndetshme fëmijëve tuaj, por jo me dhunë, mos insistoni, dy-tri lugë janë të mjaftueshme. Ofroni fëmijëve shije të reja gradualisht, me porcone të ndryshme dhe jepuni kohë që të përashtaten. Kërkoni nga fëmijët më të ritur, me të cilët mund të komunikoni, që të provojnë një kafshatë nga ushqimi të cilin më herët nuk e kanë provuar.

5. Pasuroni menynë e fëmijëve për ushqim

Fëmijët janë kureshtar dhe dëshirojnë të provojnë gjëra të reja sidomos kur hani jashtë shtëpisë, në mjedis tjetër. Kërkoni që të provojnë ushqim nga pjata juaj, por mos insistoni. Porosisni ushqim të cilën do ta hanë të gjithë në tavolinë dhe i cili do të jetë mundësi për të mësuar shije të reja.

6. Edhe lëngjet janë ushqim

Mos anashkaloni vlerën ushqyese të lëngjeve, siç janë qumështi dhe lëngjet (instistoni për lëngjet natyrore). Njëkohësisht, mos teproni me lëngjet natyrore për shkak të përmbatjes së sheqerit, megjithatë duhet të krijohet shprehia që uji duhet të jetë bazë për rehidratim.

7. Ushqimet e ëmbëla duhet të qëndrojnë në vendin e vet i cili dihet vetëm nga prindërit

Dhënia e produkteve të ëmbëla me sasira të kufizuara është në rregull, por asesi nuk guxoni të lejoni që ëmbëlsira të jetë arësye për ngrënien e ushqimit. Që të shmangen situatat në të cilat fëmijët i përcaktojnë dëshirat e veta për produktet e ëmbëla, përgatisni sasi të saktë të cilën dëshironi që fëmija ta konsumon. Provoni t’i mbani produktet e ëmbëla largë nga sytë dhe duart e fëmijëve (nëse i dinë se ku gjenden ëmbëlsirat, shumë më vështirë do ta kontrolloni dinamikën dhe sasinë e produkteve të ëmbëla në ushqimin e tyre).

8. Ushqimi nuk zëvendëson dashurinë

Çdo ditë fëmijët merren me streset dhe emocionet e tyre fëmijërore të cilat nuk mund të kompenzohen me ëmbëlsirë. Motivoni fëmijët me përqafim, kujdes dhe me lëvdrata.

9. Ju jeni model i sjelljes për fëmijën tuaj

Fëmijët i përvetsojnë të githë punët të cilat ndodhin rreth tyre dhe i pranojnë modelet e sjelljes dhe shprehitë e prindërve të tyre me të cilat rrethohen. Prindërit janë shembull për fëmijët e tyre, prandaj rekomadoheni që të zgjedhni opsionet e shëndosha sa i përket ushqimit, mos t’i tejkaloni vaktet, aq sa është e mundur hani të gjithë bashkë në tryezën e njejtë pa TV të kyçur dhe mos hani shprishë para TV dhe kompjuterit. Merrni fëmijët në tregun e gjelbërt ku do të njihen me botën e ndryshme dhe të larmishme të pemëve dhe perimeve, kur gatuani ndani detyra të vogla ku edhe vetë do të dëshirojnë ta provojnë ushqimin e përgatitur edhe me ndihmën e tyre.