.png)
.png)
.png)
Atësia është dukuri komplekse e cila mund të lë pasoja të mëdha në zhvillimin emocional dhe intelektual të fëmijut. Ndërtimi i një raporti të shëndoshë mes fëmijut dhe të atit është me rëndësi fundamentale për zhvillimin e duhur të fëmijut.
Deri kur në plan të dytë
Gjatë vitit të parë, madje edhe në pjesën më të madhe të vitit të dytë të zhvillimit psikologjik dhe emocional, fëmiju fillimisht orientohet ka nëna, kurse koha e të atit fillon diku në vitin e tretë. Ndikimet e raportit fëmij-atë shtrihen edhe në moshën e pjekur. Fëmijët të cilët kanë pasur raport ose mardhënie pozitive me etërit e tyre, kanë më shumë mundësi të formojnë lidhje të shëndosha dhe intime dhe do të kenë më pak probleme me zhvillimin e tyre.
Mënyra më e mirë për fillimin e kësaj pjese të rëndësishme të zhvillimit është të hyjnë në aktivitete të cilat do të reduktojnë kohën të cilën fëmiju e kalon pran kompjuterit ose pran televizionit, kurse shumë do të rrisin kohën që do ta kaloj me ju.
Hulumtimi verbal i emocioneve
Bisedoni me fëmijën tuaj sa më shumë që të jetë e mundur. Ofroni mundësi për aktivitete kreative të cilat përfshinë fjalë. Luani teatër, lojra shoqërore ose thjeshtë tregoni fëmijut ngjarje interesante nga fëmirija juaj. Mos nguroni madje të përdorni edhe fjalë të komplikuara për të cilat jeni të sigurt se fëmiju nuk do t’i kuptoj. Mos u brengosni sepse fëmijët një pjesë të madhe të njohurive e konsumojnë nga konteksti, por nëseka nevojë gjithmonë mund t’ju sqaroni kuptimin e ndonjë koncepti plotësisht të ri.
Mos lëshoni pe para shpërthimeve të zemrimit
Nëse ju plas durimi në situata kur fëmiju shpreh zemerim dhe emocione për shkak se ai nuk mund të merr atë që dëshiron, ju do të keqsoni edhe më shumë situatën. Nëse gjithmonë i plotësoni kërkesat e tij/saj dhe ia bleni çokolatën që ai e dëshiron sepse ngre në këmbë tërë shitoren, vetëm do ta stimuloni këtë të keqe. Në vend të kësaj, kur të fillon vrulli i britmës, ju qëndroni të qetë dhe të kujdesshëm. Me këtë do ta sinjalizoni fëmijën se nuk shqetësoheni shumë për tërë këtë rrëmuj dhe se në atë mënyrë asnjëherë nuk do të fiton këtë bindje. Kjo taktikë ndoshta nuk do të ketë sukses me të parën herë, por pas disa tentativave fëmiju do të kuptoj se në atë mënyrë nuk mund të fitoj asgjë, do t’i shqyrton vlerat e qasjes së tillë.
Vendosni sfida
Diku ka viti i katërt, fëmijët hyjnë në gara me prindërit e tyre. Atëherë fillon edhe gara e pashmangshme deri te vetura, kush është më i fortë në luftë ose gara se kush do të pij lëngën me shpejtë me kashtë. Në fillim duhet të lëshoni pe dhe lejoni që fëmija të fiton, kurse më vonë risni kriteret që ai patjetër të mundohet pak më shumë që të fitoj. Garimi me të atin është mënyrë e shkëlqyer që fëmiju të zhvilloj ndjenjën e fuqisë vetiake dhe mundësi të testoj muskujt e tij në mënyrë të sigurtë. Përveç kësaj, ushtrimet e këtilla janë të mira edhe për vetëbesimin e fëmijut me anë të së cilës fëmijët vetëdisohen për aftsitë e tyre.
Lëvdroni dhe inkurajoni fëmijën për çdo aktivitet të tij
Një nga dhurata më të bukura të cilat do të mbajnë mend fëmijët gjatë tërë jetës së tyre janë entuziazmi dhe dashuria ndaj punës. Me modesti, por në mënyrën me të cilën do të ndjeheni të sigurt se fëmija do të dëgjoj, tregoni shokut ose bashkshortes suaj se sa shumë ndihmë keni marrë nga ndihmësi juaj gjatë rregullimit të ulëses së kuzhinës ose gjatë rregullimit të dhomës. Kjo ka ndikim shumë më të madh pozitiv se sa vetë lëvdrata e cila i drjetohet fëmijut. Në këtë do të bindeni nëse vëzhgoni reagimin ose krenarinë e tij ose të saj që puna tij ose e saj.
Mësoni fëmijët që të luajnë me veglat tuaja dhe në mënyrë aktive të marrin pjesë në riparime
Deri sa janë të vegjël, merrni fëmijët me vete në aventuarë hulumtuese në shitoret për vegla ose shitoret për punë të përgjithshme për amvisëri. Lejoni që ata të prekin dhe të vëzhgojnë përderi sa ju e riparoni rubinetin e çezmës ose kur e ndërroni poçën. Përfshini që të mendojnë për arsyet e mundshme të defektit. Mundësia që të marrin pjesë në riparime të defekteve në amvisri për fërmijun paraqet magji të vërtetë. Sot, sidomos kur veglat më të vogla thjeshtë i zëvendësojmë me të reja, lejoni që bashkë me fëmijën tuaj profesionalisht të kontrolloni përse tharësi i flokëve nuk punon. Mos haroni se në këtë mënyrë fëmijët mësojnë se bota rreth tyre mund t’i nënshtrohet shkathtësive, fantazisë dhe punës. Gjithsesi, e tërë kjo nën mbikëqyrjen tuaj dhe me masa të sigurisë.
Vendosni pritshmëri të mundshme
Si prind, ndoshta edhe nuk prisni nga fëmija juaj që të bëhet “ mrekulli e fëmijut” i cili pa asnjë vështirësi do të merret me detyra logjike, do të bëhet recitues i mirë ose çdo ditë do të merret me sport, por shoqëria bashkëkohore shpesh na i imponon këto standarde. Për shkak të kësaj, një numër i madh i fëmijëve kanë probleme me fokusimin dhe shpërndahen në shumë aktivitet, ku si rezultat ata nuk mund të përqendrohen plotësisht te asnjëra prej tyre. Prandaj, gjithmonë qëndroni pran tyre si udhëheqës i mirë i cili njeh kufizimet e tij si dhe talentin e tij. U sqaroni fëmijëve se mjshtria e vërtetë vin me kohën dhe me shumë ushtrime. Si shembull merreni sportistin ose aktorin tuaj të prefruar dhe sqarojuni atyre se këta janë bërë të suksesshëm vetëm sepse kanë zgjedhur shkathtësinë në të cilën vërtetë kanë qenë të mirë, kurse pastaj e kanë përsosur deri sa janë bërë profesionistë të vërtetë. Në mënyrë praktike, lejoni që flëmiju të njeh urtësinë: „Zgjedh një derë, dhe shumë të tjera do të hapen; nëse tenton të hyjsh në pesë dyerë përnjëherë, askund nuk do të arrish“.
Të mësuarit se si të luajm futboll dhe basketboll është shumë i rëndësishëm në fillim, por edukimi i fëmijut dhe përgatitja e tij për jetë kërkojnë mardhënie më të thella dhe proaktive dhe përfshirjen e të atit.
Jeta është plotë me qëllime, disa janë të arritshme dhe të lehtë, kurse disa të tjerë janë më të vështira dhe të paarritshme. Sa më i rëndë të jetë qëllimi, po aq e rëndë është rruga për ta arritur atë qëllim, por edhe kënaqësia është më e madhe. Thuhet se prindëria është privilegji më madh i njeriut, por logjikisht edhe një nga privilegjet më të vështira. Kjo është njëlloj sikur ecja mbi litar. Një hap i gabuar dhe dëmi është shumë i madh.
Si të bëhemi prind i mirë dhe si të rrisim një fëmijë të shëndoshë dhe të edukuar është pyetje të cilën e parashtron secili prind. Për një përgjigje të mirë të kësaj pyetje duhet të merren parasyshë shumë faktorë dhe kushte, por ndoshta e vërteta fshihet në parakushtin se për një fëmijë të edukuar mirë është i domosdoshëm një prind i edukuar mirë.
Asnjëherë nuk është vonë për asgjë. Jeta na mëson se asgjë nuk është e pamunudrur dhe e paarritshme, megjithatë duhet filluar nga vetvetja.
Derën e parë e hapim ne
Sjellja e fëmijëve drejtpërsëdrejti varet nga sjellja jonë ndaj tyre, ndaj anëtarëve tjerë të familjes dhe ndaj mjedisit. Gabimet tona në të ardhmen do të jenë edhe gabime të tyre.
Si të trajtojmë dhe si të bëhem shembull i mirë për sjellje të mirë?
KUR QORTOJMË – Qortimi i fëmijëve nuk sjell ndonjë dobi, madje as për ne e as për fëmijët. Por sërish, kjo është metodë e shpeshtë që e zbatojmë kur “ kemi ndonjë ditë të keqe“. Por, edhe fëmijët mund të hyjnë në „fazë të keqe” sidomos në ditë të këtilla dimore të mbyllur në shtëpi, energjitë dhe kreativitetin e tyre e shprehin në mënyrën e tyre të veçantë duke bërë shumë zhurmë dhe çrregullim në shtëpi. Por në vend se t’ju afrohemi me dashuri dhe kujdes, atë që fëmijët e fitojnë është një „QETËSOHUNI MË!“ histerike. Dobi nga kjo pothuaj nuk ka aspak. Përveç që ndoshta më vonë do t’ju brej ndërgjegja, kurse fëmijët vetëm do të ndjekin shembullin tuaj, dhe si rezultat do të shëndrohen në fëmij të zhurmëshëm të vërtetë. Fillimisht kontrolloni nëse fëmija është i uritur, ndoshta ka nevojë të zhvishet ose, thjeshë janë mërzitur dhe janë të etur për lojë dhe kujdes.
Taktika të dobishme në situata të tjera
Kur fillon stuhia fëmijrore, qasja duhet të jetë me përqafime, gudulisje ose me ndryshim të lokacionit (fëmijët shumë shpejtë bezdisen në një vend dhe shpeshë dëshirojnë të dalin jashtë). Ndryshimi i aktivitetev është dëshmuar efikas (nëse bezdisen nga loja e tyre, angazhoni ata që t’ju ndihmojnë me aktivitete tuaja). Në këtë mënyrë me anë të lojës do të arrini të përfundoni edhe disa obligime në shtëpi (pastrim, përgatitje të ushqimeve, etj.)
KUR PËRDORIM FJALOR TË PAPËRSHTATSHËM DHE VULLGAR – Me siguri shumë herë keni premtuar se do të silleni shembullor dhe se nuk do të përdorni fjalor vullgar dhe sharje jo vetëm para fëmijës suaj, por përgjithsisht. Kështu është deri në „dalje nga takti“. Në një afekt të tillë, fjalët e papërshtatshme dhe sharjet shumë lehtë depërtojnë në fjalorin tuaj, kurse fëmijët tuaj tërë këtë shumë saktë e mbajnë mend dhe më tutje e përdorin në fjalorin e tyre. Fëmijët nuk dinë saktësisht ta shqyptojnë emrin e tyre, por prandaj, çuditërisht, të sharat dhe fjalët e papërshtatshme mund t’i shqyptojnë pa asnjë vështirësi.
HUDHJA E MBETURINAVE – Shpesh mendojmë se askush nuk na sheh, prandaj mbeturina të imëta si çamçakëza, cigare, etj., i hudhim pa pardon në vende publike, në parqe, me arsyetim se nuk ka kosh të përshtatshëm për mbeturina. Rast më interesant dhe më i shpesh është shembulli kur hudhim mbeturina kur jemi në veturë. Nëse këtë e bëjmë para syve të fëmijëve, dëmi më shumë se dyfishohet. Edhe për mjedisin, edhe për sjelljen dhe krijimin e shprehisë te fëmijët. Për dallim nga kjo, tregoni kujdes ndaj mjedisit dhe bëhuni shembull me kujdesin ndaj mjedisit. Mbani mbeturinat e imëta në duar, xhepa dhe çanta tuaja. Bëni gara kush i pari do të arrij ose do të gjej kosh plehrash ku do ti hudhim mbeturinat!
NË TRYEZË TË PËRBASHKËT – Është fakt se vazhdimisht e më rrallë ulemi në drekë ose darkë bashkarisht, madje edhe kur mblidhemi të gjithë bashkë ( zakonisht në fundjavë) pothuaj domosdoshmërisht e kemi TV e pashmangshme në sfond. Në një mënyrë, kjo është dukuri normale. Paramendoni një drekë punë me TV në të cilin ju „ shikoni”. Sigurisht se një luks të tillë nuk do ja lejoni vetvetes. Fakti i përbashkët është moment i mirë dhe mundësi e mirë për t’ju kushtuar vëmendje fëmijëve, si dhe t’i respektojmë ata.
Rrallëherë dikush e shkyç ose nuk reagon ndaj ziles së celularit gjatë grënies së drekës. Menjëherë kërcejmë që të përgjigjemi. Kurse, kur fëmijët tuaj do të bëhen adoleshent dhe do ta bëjnë të njejtën, atëherë do të vijoj reagimi i njohur : „mbaro ushqimin një herë, se nuk ka ra sheqeri në ujë!“ Ashtu pra, koha në tryezën e përbashkët është një ritual i mirë të cilin fëmijët tuaj do të duhet ta bartin ose kultivojnë edhe në familjet tyre në të ardhmen. Andaj, shkyçni telefonat dhe TV. Lëshoni muzikë relaksuese dhe kënaquni. Mos harroni fjalën magjike „ju bëftë mirë“ dhe qëndroni në tryezë deri sa të çohen të gjithë.
PËRDOR FJALË MAGJIKE – Mos harroni t’i faleminderoni fëmijëve tuaj kur ju ndihmojnë me diçka. Jepuni diçka duke ju thënë “ urdhëroni”. Nëse bëni diçka gabim, kërkoni falje nga ata. Mos jepni vetëm urdhëra: „ma jep këtë, ma jep atë“, pa ju lutur. Më vonë do të befasoheni dhe do të njeheni keq kur fëmija do të filloj me tonin e njejtë dhe mënyrën e njejtë ose do të ndjeheni të turpëruar kur ai do t’ia bën këtë diku tjetër.
Mos i ndërpritni fëmijët kur ata tentojnë t’ju tregojnë diçka. Keni durim t’i dëgjoni madje dhe gjërat më banale.
Nënpyetjet e vazhdueshme të fëmijëve janë të lodhëshme, por është mirë kur fëmijët janë kureshtar dhe kur dëshirojnë të mësojnë diçka. Më shumë do t’ju gëzoj kjo se sa të jenë indiferent ndaj botës që e rrethon.
Gabime të cilat i bëjmë çdo ditë shfaqen në edukimin dhe sjelljen e fëmijëve tonë. Sa më herët të fillojmë t’i korrigjojmë te vetvetja, aq më shumë do të kursejmë vetveten nga kokëdhimbjet vijuese të cilat shkaktohen nga sjellja e keqe ose jo e duhur.
Këshillë
Asnjëherë mos i fajsoni fëmijët për gabimet e bëra, faji është i yni sepse nuk kemi tentuar ose nuk kemi ditur t’i mësojmë më mirë.
Prindërit gjithmonë mendojnë më të mirën për fëmijët e tyre dhe tentojnë tj’u sigurojnë ushqim cilësor, por ndonjëherë, siç duket, gabimet e vogla mund të krijojnë shprehi të këqija te të dashurit tonë.
1. Prindërit kontrollojnë çka hanë fëmijët
Prindërit vendosin se cilat lloje të ushqimeve do të blihen dhe do të ruhen në shtëpi, në cilën mënyrë do të përgatiten si dhe ku do t’ju servohen fëmijëve. Bleni ushqime të shëndetshme, të ndryshme, natyrore dhe të freskët, përgatisni ushqime të balancuara dhe shmangni blerjen e ushqimit të procesuar. Shëndeti dhe shprehitë e ushqyerjes te fëmijët dhe tërë familjet varen nga rregullat ushqimore të cilat do t’i përcaktojnë prindërit.
2. Harroni zgjidhjen „mbaro tërë pjatën“
Të nderuar prindër, mos i detyroni fëmijët e juaj që të hanë kur janë të ngopur dhe mos insistoni me zbatimin e rregullit „mbaro tërë pjetën“ me të cilën janë rritur shumë fëmijë. Shprehia që të ndërpresin ngrënien kur janë të ngopur dhe të mos hanë shumë është shumë me rëndësi sa i përket kontrollit të peshës së trupit gjatë tërë jetës. Fëmijët kanë instikte natyrore, kurse detyra e prindërve është që t’i ballafaqojnë ata me aftësitë e krijuara nga natyra që në mënyrë të drejtë të kuptojnë dhe dëgjojnë nevojat e trupit të tyre.
3. Ofroni fëmijëve mundësinë për zgjedhje, por vetëm me ushqimin të cilin ju do ta ofroni
Ndonjëherë fëmijëve duhet t’ju ofrohet ndjenja e zgjedhjes dhe lirës, por me kujdes, ofertë nga e cila fëmijët duhet të zgjedhin sërish nën kontrollin e prindërve, gjegjësisht, ofroni mundësi të shëndosha. Definoni dhe respektoni kohën për vakte kryesore dhe për meze dhe brenda këtyre kornizave ofroni zgjedhje.
4. Filloni herët
Pranimi i shijeve të ndryshme zhvillohet që kur fëmijët janë foshnjë. Në përputhje me moshën e tyre dhe rekomadimet e duhura për ushqim, ofroni shije të reja me ushqime të shëndetshme fëmijëve tuaj, por jo me dhunë, mos insistoni, dy-tri lugë janë të mjaftueshme. Ofroni fëmijëve shije të reja gradualisht, me porcone të ndryshme dhe jepuni kohë që të përashtaten. Kërkoni nga fëmijët më të ritur, me të cilët mund të komunikoni, që të provojnë një kafshatë nga ushqimi të cilin më herët nuk e kanë provuar.
5. Pasuroni menynë e fëmijëve për ushqim
Fëmijët janë kureshtar dhe dëshirojnë të provojnë gjëra të reja sidomos kur hani jashtë shtëpisë, në mjedis tjetër. Kërkoni që të provojnë ushqim nga pjata juaj, por mos insistoni. Porosisni ushqim të cilën do ta hanë të gjithë në tavolinë dhe i cili do të jetë mundësi për të mësuar shije të reja.
6. Edhe lëngjet janë ushqim
Mos anashkaloni vlerën ushqyese të lëngjeve, siç janë qumështi dhe lëngjet (instistoni për lëngjet natyrore). Njëkohësisht, mos teproni me lëngjet natyrore për shkak të përmbatjes së sheqerit, megjithatë duhet të krijohet shprehia që uji duhet të jetë bazë për rehidratim.
7. Ushqimet e ëmbëla duhet të qëndrojnë në vendin e vet i cili dihet vetëm nga prindërit
Dhënia e produkteve të ëmbëla me sasira të kufizuara është në rregull, por asesi nuk guxoni të lejoni që ëmbëlsira të jetë arësye për ngrënien e ushqimit. Që të shmangen situatat në të cilat fëmijët i përcaktojnë dëshirat e veta për produktet e ëmbëla, përgatisni sasi të saktë të cilën dëshironi që fëmija ta konsumon. Provoni t’i mbani produktet e ëmbëla largë nga sytë dhe duart e fëmijëve (nëse i dinë se ku gjenden ëmbëlsirat, shumë më vështirë do ta kontrolloni dinamikën dhe sasinë e produkteve të ëmbëla në ushqimin e tyre).
8. Ushqimi nuk zëvendëson dashurinë
Çdo ditë fëmijët merren me streset dhe emocionet e tyre fëmijërore të cilat nuk mund të kompenzohen me ëmbëlsirë. Motivoni fëmijët me përqafim, kujdes dhe me lëvdrata.
9. Ju jeni model i sjelljes për fëmijën tuaj
Fëmijët i përvetsojnë të githë punët të cilat ndodhin rreth tyre dhe i pranojnë modelet e sjelljes dhe shprehitë e prindërve të tyre me të cilat rrethohen. Prindërit janë shembull për fëmijët e tyre, prandaj rekomadoheni që të zgjedhni opsionet e shëndosha sa i përket ushqimit, mos t’i tejkaloni vaktet, aq sa është e mundur hani të gjithë bashkë në tryezën e njejtë pa TV të kyçur dhe mos hani shprishë para TV dhe kompjuterit. Merrni fëmijët në tregun e gjelbërt ku do të njihen me botën e ndryshme dhe të larmishme të pemëve dhe perimeve, kur gatuani ndani detyra të vogla ku edhe vetë do të dëshirojnë ta provojnë ushqimin e përgatitur edhe me ndihmën e tyre.
Çka nënkuptohet me vulosje të plasaritjeve të dhëmbëve?
Dhëmbët në pjesën e fundit, gjegjësisht paranmolarët dhe molarët, kanë sipërfaqe relievike për përtypje. Në relievin e dhëmbëve, i cili përbëhet nga plasritjet dhe vrimat e thella, shpesh ngel ushqim dhe bakterie, të cila sërish janë shkaktare për krijimin e kariesit. Që t’i mbrojmë dhëmbët nga kariesi, këto vrima i vulosim me materiale plastike të cilat përdoren me shtresë shumë të hollë. Këto materiale i vulosin të gjitha vrimat dhe me këtë edhe sipërfaqet për përtypje bëhen më të lubrifikuar dhe me më pak vende përmbajtsore ku mblidhen bakterie dhe pjesë të ngelura të ushqimit. Vulosja e plasaritjeve të dhëmbëve është masë preventive në luftën kundër kariesit.
Cila është procedura për vulosjen e plasaritjeve të dhëmbëve?
Vulosja e plasaritjeve të dhëmbit është proces pa dhimbje. Vetëm ai dhëmb, për të cilin me anë të egzaminimit do të konstatojmë se është plotësisht i shëndosh, mund t’i nënshtrohet vulosjes. Së pari, dhëmbi patjetër të jetë i mirë mekanikisht që të pastrohet, pastaj e lyejmë me lëng i cili e lubrifikon, gjegjësisht e pastron kimikisht, dhe në këtë mënryë krijohet sipërfaqe ku do të mund të ngjitet shtresa e hollë e materialeve plasike për vulosje. Dhëmbi patjetër të thahet në mënyrë të përkryer dhe pastaj vijon zbatimi i materialit për vulosje. Pasi të vulosen të gjitha vrimat, dhëmbi ndriçohet me dritë për polimerizim i cili e fortëson materialin.Procedura e vulosjes është relativisht e shkurt;r, por që të kryhet vulosja e mire pas së cilës nuk do të shfaqet karies, duhet të bëhet punë shumë precise, si dhe kushte ideale për punë, gjegjësisht mjedis plotësisht i tharë.
A është më mirë dhëmbët të vulosen ose të mos vulosen?
Sipas anatomisë së dhëmbit dhe nivelit të higjienës në gojën e fëmijës, mund të sjellim vendim të mirë nëse duhet të vulosen fizurat ose plasaritjet e dhëmbëve ose jo. Nëse dhëmbët kanë anatomi të theksuar me plasaritje të thella dhe të shumta, atëherë është mirë që ata të vulosen edhe në raste kur fëmija mban higjien të mirë gojore.Gropat ose vrimat e cekëta dhe sipërfaqet më pak relievike për përtypje me higjien të mirë gojore mundsojnë që ata të mos vulosen.Te pacientët me higjien të keqe gojore, rekomandoj vulosjen e plasaritjeve dhe në të njejtën kohë edhe edukimin e pacientit dhe rritjen e vetëdijes së tij për shëndetin dhe higjienën gojore, sepse vetëm vulosja nuk mjafton për t’i mbrojtur dhëmbët nga kariesi dhe t’i mbaj të shëndetshëm.
Ashtu si edhe e ceka më herët, përpunimi i vulosjes cilësore kërkon disa kushte. Nëse vulosja nuk kryhet rrënjësisht, ka rrezik për krijimin e kariesit nën vetë vulosjen. Kur diagnostifikohet, kariesi zakonisht është në fazën e zhvilluar sepse pacientët konstatojnë se me vulosje të dhëmbëve ata i kanë mbrojtur dhëmbët nga prishja.
Cila periudhë është më e përshtatshme për vulosjen e dhëmbëve?
Molarët e parë të përhershëm, gjegjësisht gjashtëshet, rriten mes moshës shtatë dhe tetë vjeçare dhe në këtë periudhë janë më të përshtatshëm për vulosje.Me vet daljen e dhëmbit kemi shumë mundësi që ai të jetë plotësisht i shëndoshë dhe me vulosje të kemi sukses që ta mbrojmë nga kariesi.Një nga kushtet për vulosje të suskeshme është edhe rritja e dhëmbit plotësisht në zgavrën e gojës, në të kundërtën rrezikojm të bëjmë vulosje të pasukseshme.Për vulosje është e nevojshme mjedis absolutisht i thatë, por në qoftë se një pjesë e dhëmbit është akoma nën qiellëzë, atëherë mjedisi i thatë është i pamundur të arrihet. Shtatëshet dhe paramolarët ( katërshet dhe pesëshet)vulosen gjatë periudhës së njëmbëdhjetë dhe dymbëdhjetë vjeçare.
Nëse i vulosim dhëmbët, a janë ata të mbrojtur nga kariesi?
Vulosja është një nga masat parandaluese në luftën kundër kariesit, por me faktin që i kemi vulosur dhëmbët nuk don të thotë se duhet të harrojmë pastrimin e tyre së paku dy herë në ditë. Dhëmbët duhet t’i pastrojmë me brushë të duhur dhe me pastë e cila përmban aminofloride me koncentrime të përshtatshme sipas moshës së fëmijës.Fëmijët deri në moshën gjashtëvjeçare tashmë duhet të dinë mënyrën e duhur të pastrimit të dhëmbëve.Dhe gjithsesi, duhet t’i shmangim pijet e ëmbla dhe ushqimin kariogjenik, të cilat ngjiten në dhëmb dhe qëndron gjatë në gojë.Të konsumojmë shumë perime dhe pemë të freskëta, dhe gjithsesi shumë ujë.Rregullisht vizotoni stomatologun dhe së paku një herë në vit të bëhet flourizimi i dhëmbëve te stomatologu.
Ana Krtolica-Gerogiev,
d-r. mje.dent.
Dhëmbët në pjesën e fundit, gjegjësisht paranmolarët dhe molarët, kanë sipërfaqe relievike për përtypje. Në relievin e dhëmbëve, i cili përbëhet nga plasritjet dhe vrimat e thella, shpesh ngel ushqim dhe bakterie, të cila sërish janë shkaktare për krijimin e kariesit. Që t’i mbrojmë dhëmbët nga kariesi, këto vrima i vulosim me materiale plastike të cilat përdoren me shtresë shumë të hollë. Këto materiale i vulosin të gjitha vrimat dhe me këtë edhe sipërfaqet për përtypje bëhen më të lubrifikuar dhe me më pak vende përmbajtsore ku mblidhen bakterie dhe pjesë të ngelura të ushqimit. Vulosja e plasaritjeve të dhëmbëve është masë preventive në luftën kundër kariesit.
Cila është procedura për vulosjen e plasaritjeve të dhëmbëve?
Vulosja e plasaritjeve të dhëmbit është proces pa dhimbje. Vetëm ai dhëmb, për të cilin me anë të egzaminimit do të konstatojmë se është plotësisht i shëndosh, mund t’i nënshtrohet vulosjes. Së pari, dhëmbi patjetër të jetë i mirë mekanikisht që të pastrohet, pastaj e lyejmë me lëng i cili e lubrifikon, gjegjësisht e pastron kimikisht, dhe në këtë mënryë krijohet sipërfaqe ku do të mund të ngjitet shtresa e hollë e materialeve plasike për vulosje. Dhëmbi patjetër të thahet në mënyrë të përkryer dhe pastaj vijon zbatimi i materialit për vulosje. Pasi të vulosen të gjitha vrimat, dhëmbi ndriçohet me dritë për polimerizim i cili e fortëson materialin.Procedura e vulosjes është relativisht e shkurt;r, por që të kryhet vulosja e mire pas së cilës nuk do të shfaqet karies, duhet të bëhet punë shumë precise, si dhe kushte ideale për punë, gjegjësisht mjedis plotësisht i tharë.
A është më mirë dhëmbët të vulosen ose të mos vulosen?
Sipas anatomisë së dhëmbit dhe nivelit të higjienës në gojën e fëmijës, mund të sjellim vendim të mirë nëse duhet të vulosen fizurat ose plasaritjet e dhëmbëve ose jo. Nëse dhëmbët kanë anatomi të theksuar me plasaritje të thella dhe të shumta, atëherë është mirë që ata të vulosen edhe në raste kur fëmija mban higjien të mirë gojore.Gropat ose vrimat e cekëta dhe sipërfaqet më pak relievike për përtypje me higjien të mirë gojore mundsojnë që ata të mos vulosen.Te pacientët me higjien të keqe gojore, rekomandoj vulosjen e plasaritjeve dhe në të njejtën kohë edhe edukimin e pacientit dhe rritjen e vetëdijes së tij për shëndetin dhe higjienën gojore, sepse vetëm vulosja nuk mjafton për t’i mbrojtur dhëmbët nga kariesi dhe t’i mbaj të shëndetshëm.
Ashtu si edhe e ceka më herët, përpunimi i vulosjes cilësore kërkon disa kushte. Nëse vulosja nuk kryhet rrënjësisht, ka rrezik për krijimin e kariesit nën vetë vulosjen. Kur diagnostifikohet, kariesi zakonisht është në fazën e zhvilluar sepse pacientët konstatojnë se me vulosje të dhëmbëve ata i kanë mbrojtur dhëmbët nga prishja.
Cila periudhë është më e përshtatshme për vulosjen e dhëmbëve?
Molarët e parë të përhershëm, gjegjësisht gjashtëshet, rriten mes moshës shtatë dhe tetë vjeçare dhe në këtë periudhë janë më të përshtatshëm për vulosje.Me vet daljen e dhëmbit kemi shumë mundësi që ai të jetë plotësisht i shëndoshë dhe me vulosje të kemi sukses që ta mbrojmë nga kariesi.Një nga kushtet për vulosje të suskeshme është edhe rritja e dhëmbit plotësisht në zgavrën e gojës, në të kundërtën rrezikojm të bëjmë vulosje të pasukseshme.Për vulosje është e nevojshme mjedis absolutisht i thatë, por në qoftë se një pjesë e dhëmbit është akoma nën qiellëzë, atëherë mjedisi i thatë është i pamundur të arrihet. Shtatëshet dhe paramolarët ( katërshet dhe pesëshet)vulosen gjatë periudhës së njëmbëdhjetë dhe dymbëdhjetë vjeçare.
Nëse i vulosim dhëmbët, a janë ata të mbrojtur nga kariesi?
Vulosja është një nga masat parandaluese në luftën kundër kariesit, por me faktin që i kemi vulosur dhëmbët nuk don të thotë se duhet të harrojmë pastrimin e tyre së paku dy herë në ditë. Dhëmbët duhet t’i pastrojmë me brushë të duhur dhe me pastë e cila përmban aminofloride me koncentrime të përshtatshme sipas moshës së fëmijës.Fëmijët deri në moshën gjashtëvjeçare tashmë duhet të dinë mënyrën e duhur të pastrimit të dhëmbëve.Dhe gjithsesi, duhet t’i shmangim pijet e ëmbla dhe ushqimin kariogjenik, të cilat ngjiten në dhëmb dhe qëndron gjatë në gojë.Të konsumojmë shumë perime dhe pemë të freskëta, dhe gjithsesi shumë ujë.Rregullisht vizotoni stomatologun dhe së paku një herë në vit të bëhet flourizimi i dhëmbëve te stomatologu.
Ana Krtolica-Gerogiev,
d-r. mje.dent.
Problemet me të pamurin janë të shpeshta te fëmijët në moshë shkollore. Nëse këto probleme nuk trajtohen këto fëmijë kan probleme me të mësuarit, me përshtatjen në shkollë, si dhe në aktivitete sportive-rekreative.
Simptomet më të shpeshta që tregojnë se fëmija ka probleme me të pamurit janë:
Flmijët nuk duhet t’i tendosin sytë pa nevojë. Shikimi i stërzgjatur i televizorit, loja në kompjuter gjatë kohë ose në telefon, mund të jetë dëmtuese për sytë, sepse gjatë kohë përqendrohen në një pikë, gjë e cila rezulton në tendosjen e syve dhe rreziku i progresionit të shkurtëpamësisë te fëmijët.
Fëmijët të cilët kanë histori familjare me miopi të lartë (shkurtëpamsëi), hipermetropi ( largëpamësi), astigmatizëm, strabizëm (shtrembërim i syve) ose nistagmus, duhet t’i nënshtrohen ekzaminimit oftamologjik sa më shpejt që është e mundur. Gjenetike mund të jetë edhe katarakta ( perdja e syve), glaukomi ( shtypja e lartë e syve) dhe shumë sëmundje tjera të syve. Shumë është me rëndësi që këto sëmundje të diagnostikohen më shpejt sa është e mundur. Nëse nuk fillohet me shërimin e tyre në kohë, ata mund të rezultojnë në reduktimin e përhershëm të të pamurit dhe në verbërim.
Ata fëmij të cilët tashmë mbajnë syza ose thjerrza, së paku një herë në vit duhet t’ju nënshtrohen kontrolleve oftamologjike, por sipas nevojës edhe më shpesh. Kontrollimet e më shpeshta oftamologjike janë të rëndësishme, sepse me rritje e fëmijës fillon edhe ndryshimi i dioptrisë.
Të pamurit është faktor shumë i rëndësishëm për suksesin e fëmijës suaj në shkollë!
prim. d-r.spec. Emilija Gjishevska- Dashtevksa,
oftamolog, Klinika për sëmindje të syve, Shkup
Simptomet më të shpeshta që tregojnë se fëmija ka probleme me të pamurit janë:
- ulja shumë afër para ekranit të televizorit,
- mbatja e librit shumë afër syve,
- vendosja e kokës shumë afër librit ose tavolinës kur lexon ose shkruan,
- kapsitje e shpeshtë,
- ndjeshmëri e madhe e syve ndaj dritës dhe/ose lotimi i syve,
- mbyllja e njërit sy kur fëmija shikon televizor ose lexon,
- shmangie e aktiviteve të cilat kërkojnë shikim të mirë–lexim, shkrim, detyra shtëpie, sport,
- fëmija ankohet për kokëdhembje, shikim të mjegulluar, lodhje ose dhembje në sy.
Flmijët nuk duhet t’i tendosin sytë pa nevojë. Shikimi i stërzgjatur i televizorit, loja në kompjuter gjatë kohë ose në telefon, mund të jetë dëmtuese për sytë, sepse gjatë kohë përqendrohen në një pikë, gjë e cila rezulton në tendosjen e syve dhe rreziku i progresionit të shkurtëpamësisë te fëmijët.
Fëmijët të cilët kanë histori familjare me miopi të lartë (shkurtëpamsëi), hipermetropi ( largëpamësi), astigmatizëm, strabizëm (shtrembërim i syve) ose nistagmus, duhet t’i nënshtrohen ekzaminimit oftamologjik sa më shpejt që është e mundur. Gjenetike mund të jetë edhe katarakta ( perdja e syve), glaukomi ( shtypja e lartë e syve) dhe shumë sëmundje tjera të syve. Shumë është me rëndësi që këto sëmundje të diagnostikohen më shpejt sa është e mundur. Nëse nuk fillohet me shërimin e tyre në kohë, ata mund të rezultojnë në reduktimin e përhershëm të të pamurit dhe në verbërim.
Ata fëmij të cilët tashmë mbajnë syza ose thjerrza, së paku një herë në vit duhet t’ju nënshtrohen kontrolleve oftamologjike, por sipas nevojës edhe më shpesh. Kontrollimet e më shpeshta oftamologjike janë të rëndësishme, sepse me rritje e fëmijës fillon edhe ndryshimi i dioptrisë.
Të pamurit është faktor shumë i rëndësishëm për suksesin e fëmijës suaj në shkollë!
prim. d-r.spec. Emilija Gjishevska- Dashtevksa,
oftamolog, Klinika për sëmindje të syve, Shkup
S’ka fëmijë i cili nuk ju gëzohet ditëve të nxehta verore. Madje kur gjenden pranë lumit, liqenit ose deti atëherë loja e tyre s’ka fund. Nuk mund të presim nga fëmijët që vetvetiu të kufizojnë qëndrimin në diellë, prandaj kjo detyrë gjithsesi ju takonë prindërve, të cilët duhet të din se lëkura e fëmijës është e ndjeshme ndaj rrezeve të diellit.
Ekspozimi mesatar ndaj rrezeve të diellit është mënyrë e thjeshtë dhe pa pagesë për të fituar sasira të mjaftueshme të vitaminës D, për shkak të ndikimi të tij pozitiv mbi tërë organizmin, sidomos mbi eshtrat, dhëmbët dhe gjithsesi- për parandalimin e rahitisit.
Nëse fëmija mesatarisht ekspozohet ndaj diellit gjatë tërë vitit, siguritsht shëndeti i tij në jetën e mëtjeshme do të jetë i mirë dhe stabil.
Masat e kudjesit
Foshnjët dhe fëmijët e vegjël janë shumë më të ndjeshëm ndaj rrezeve ultravjollcë (skuqe,fshika, dëmtimi i lëkurës, mplakje e hershme, etj.) sepse kanë lëkurë më të ndjeshme dhe më të hollë krahësuar me të rriturit.
Shumë prindër supozojnë se foshnjët dhe fëmijët e tyre ndjehen mirë në diellë deri sa në lëkurë nuk vërehen skuqe të lëkurës. Fatkqesisht, janë gabim. Djegiet nga dielli nuk mund të shihen deri sa të formohen, por kur shihen, atëherë është vonë. PËRSE? Sepse vetëm 2-4 orë pas ekspozimit në diellë, lëkura bëhet e kuqe, kurse shumë më e kuqe vetëm pas 10-14 orëve pas ekspozimit në diellë. Te djegiet e rënda paraqiten fshikat të shoqëruara me dhimbje lokale, kurse në raste më të rënda - kokëdhimbje, përzierje dhe sfilitje. Skuqa e lëkurës, zakonisht, fillon të tërhiqet pas 48-72 orë.
Mbroni foshnjët
Rrezet e diellit dhe koha e nxehtë te foshnjët mund të shkaktojnë disa probleme, para se gjithash, ka të bëj me paraqitjen e fruthit të lëkurës, oreksin e reduktuar dhe nervozën.
Te foshnjët nën moshën 6 vjeçare nuk rekomandohet ekspozimi i drejtpërdrejtë në diellit, si dhe vendosja e kremrave me faktor mbrojtës. Foshnjët mund të qëndrojnë në diellë nga ora 7-10 paradite dhe pas orës 17 pasdite. Koka gjithmonë duhet të mbrohet me kapelë me strehë të gjërë. Kapela duhet të mbuloj pjesët e ekspozuara, siç janë buzët, hundën dhe veshët. Duhet të rritet konsumimi i lëngjeve! Mos e stërnxehni foshnjën.
Te foshnjët 6-12 muajsh duhet ekspozimin mesatar dhe i shkurtër ndaj diellit. Gjithmonë shfrytëzoni tesha të lehta dhe kapelë me strehë të gjërë.
Ushqyerja e foshnjëve gjatë verës
Foshnjët gjatë verës duhet të konsumojnë më shumë lëngje. Foshnjët të cilët thithin gji duhet të ushqehen më shpesh, kurse atyre të cilët ushqehen me qumësht të adaptuar më shpesh t’ju ofrohet ujë. Me rritjen e temperaturës gjatë verës, me rëndësi është të kujdesemi se si veprojmë edhe me artikuj ushqimor nga të cilët përgatisim porcione. Bakteriet preferojnë mjedis të ngohtë dhe për këtë arsye kushtoni kujdes mënyrës se si i ruani dhe i përgatisni artikujt ushqimor. Kjo nënkupton që të respektohet temeperatura e cekur në paketim, kurse porcionet e përgatitura të konsumohen menjëherë.
Uji është më i rëndësishëm
Gjatë periudhës verore foshnjëve duhet t’ju sigurohet sasi e mjaftueshme e ujit. Gjatë verës foshnjët djersiten më shumë dhe shumë shpejt mund të dehidratojnë. Për këtë arsye foshnjët duhet të konsumojnë mjaft ujë, e cila jo vetëm që do të reduktoj nxehtësin e trupit, por edhe do të pengon edhe kapsllëkun. Këshillë: çdo orë ofroni fëmijës tuaj ujë.
Mbrojtja e fëmijës
Te fëmijët deri 12 vjeçar rekomandohet ekspozimi gradual në diellë me përdorim të domosdoshëm të kremit me faktor mbrotjeje dhe tesha të volitshme. Së paku 30 minuta para daljes në diellë, me krem mbrojtës duhet të lyhen tërë pjesët e trupit të cilat nuk mbulohe nga teshat. Fëmijët duhet të lyhen çdo 2-3 orë ose menjëherë pas daljes nga uji, sepse një sasi mirë e kremit largohet kur dalin nga uji.
Ushqyerja e fëmijëve gjatë verës
Fëmijët kanë nevojë për më shumë lëngje gjatë periudhës së verës kur edhe janë më aktiv fizikisht. Për këtë arsye, gjithmonë uji duhet të ju ofrohet kur kanë nevojë. Nëse fëmija më shumë ka dëshirë të pi lëngje, kujdesuni që ato të jenë natyror dhe të freskëta. Mos konsumoni ushqim shumë të yndyrshëm, por shfrytëzoni më shumë pemë dhe perime. S’ka fëmij i cili nuk dëshiron akullore, por, mbani llogari që konsumimi i akullores të mos jetë zëvendësim i porcionit ose hajes.
Ëmbëslirat duhet zëvendësuar me perime stinore të freskëta, ëmbësira pemësh dhe kremra nga perime të freskëta.
Recetë e shkëlqyer, domosdoshmërisht bëjeni!
Krem nga pemët e malit dhe bananja
Përbërsit e nevojshëm:
- 4 banane
- 300 g pemë mali (mundet edhe e ngrirë)
Përziej bananet dhe pemët e mali në mikser. Vendos kremin në gotë për akullore në frigurifer së paku 1 orë. Kënaquni me shijen natyrore frekuese.
VËRETJE E RËNDËSISHME
Në valixhe paketoni shumë vëmendje, kujdes dhe durim, por mos harroni edhe fotoaparatin për fotografi, për t’i përjetsuar buzëqeshjet e lumtura të cilat fëmijët tuaj do tua dhurojnë.Për këto emocione nuk ekzistojnë as rregulla e as kontraindikacione.
Ekspozimi mesatar ndaj rrezeve të diellit është mënyrë e thjeshtë dhe pa pagesë për të fituar sasira të mjaftueshme të vitaminës D, për shkak të ndikimi të tij pozitiv mbi tërë organizmin, sidomos mbi eshtrat, dhëmbët dhe gjithsesi- për parandalimin e rahitisit.
Nëse fëmija mesatarisht ekspozohet ndaj diellit gjatë tërë vitit, siguritsht shëndeti i tij në jetën e mëtjeshme do të jetë i mirë dhe stabil.
Masat e kudjesit
Foshnjët dhe fëmijët e vegjël janë shumë më të ndjeshëm ndaj rrezeve ultravjollcë (skuqe,fshika, dëmtimi i lëkurës, mplakje e hershme, etj.) sepse kanë lëkurë më të ndjeshme dhe më të hollë krahësuar me të rriturit.
Shumë prindër supozojnë se foshnjët dhe fëmijët e tyre ndjehen mirë në diellë deri sa në lëkurë nuk vërehen skuqe të lëkurës. Fatkqesisht, janë gabim. Djegiet nga dielli nuk mund të shihen deri sa të formohen, por kur shihen, atëherë është vonë. PËRSE? Sepse vetëm 2-4 orë pas ekspozimit në diellë, lëkura bëhet e kuqe, kurse shumë më e kuqe vetëm pas 10-14 orëve pas ekspozimit në diellë. Te djegiet e rënda paraqiten fshikat të shoqëruara me dhimbje lokale, kurse në raste më të rënda - kokëdhimbje, përzierje dhe sfilitje. Skuqa e lëkurës, zakonisht, fillon të tërhiqet pas 48-72 orë.
Mbroni foshnjët
Rrezet e diellit dhe koha e nxehtë te foshnjët mund të shkaktojnë disa probleme, para se gjithash, ka të bëj me paraqitjen e fruthit të lëkurës, oreksin e reduktuar dhe nervozën.
Te foshnjët nën moshën 6 vjeçare nuk rekomandohet ekspozimi i drejtpërdrejtë në diellit, si dhe vendosja e kremrave me faktor mbrojtës. Foshnjët mund të qëndrojnë në diellë nga ora 7-10 paradite dhe pas orës 17 pasdite. Koka gjithmonë duhet të mbrohet me kapelë me strehë të gjërë. Kapela duhet të mbuloj pjesët e ekspozuara, siç janë buzët, hundën dhe veshët. Duhet të rritet konsumimi i lëngjeve! Mos e stërnxehni foshnjën.
Te foshnjët 6-12 muajsh duhet ekspozimin mesatar dhe i shkurtër ndaj diellit. Gjithmonë shfrytëzoni tesha të lehta dhe kapelë me strehë të gjërë.
Ushqyerja e foshnjëve gjatë verës
Foshnjët gjatë verës duhet të konsumojnë më shumë lëngje. Foshnjët të cilët thithin gji duhet të ushqehen më shpesh, kurse atyre të cilët ushqehen me qumësht të adaptuar më shpesh t’ju ofrohet ujë. Me rritjen e temperaturës gjatë verës, me rëndësi është të kujdesemi se si veprojmë edhe me artikuj ushqimor nga të cilët përgatisim porcione. Bakteriet preferojnë mjedis të ngohtë dhe për këtë arsye kushtoni kujdes mënyrës se si i ruani dhe i përgatisni artikujt ushqimor. Kjo nënkupton që të respektohet temeperatura e cekur në paketim, kurse porcionet e përgatitura të konsumohen menjëherë.
Uji është më i rëndësishëm
Gjatë periudhës verore foshnjëve duhet t’ju sigurohet sasi e mjaftueshme e ujit. Gjatë verës foshnjët djersiten më shumë dhe shumë shpejt mund të dehidratojnë. Për këtë arsye foshnjët duhet të konsumojnë mjaft ujë, e cila jo vetëm që do të reduktoj nxehtësin e trupit, por edhe do të pengon edhe kapsllëkun. Këshillë: çdo orë ofroni fëmijës tuaj ujë.
Mbrojtja e fëmijës
Te fëmijët deri 12 vjeçar rekomandohet ekspozimi gradual në diellë me përdorim të domosdoshëm të kremit me faktor mbrotjeje dhe tesha të volitshme. Së paku 30 minuta para daljes në diellë, me krem mbrojtës duhet të lyhen tërë pjesët e trupit të cilat nuk mbulohe nga teshat. Fëmijët duhet të lyhen çdo 2-3 orë ose menjëherë pas daljes nga uji, sepse një sasi mirë e kremit largohet kur dalin nga uji.
Ushqyerja e fëmijëve gjatë verës
Fëmijët kanë nevojë për më shumë lëngje gjatë periudhës së verës kur edhe janë më aktiv fizikisht. Për këtë arsye, gjithmonë uji duhet të ju ofrohet kur kanë nevojë. Nëse fëmija më shumë ka dëshirë të pi lëngje, kujdesuni që ato të jenë natyror dhe të freskëta. Mos konsumoni ushqim shumë të yndyrshëm, por shfrytëzoni më shumë pemë dhe perime. S’ka fëmij i cili nuk dëshiron akullore, por, mbani llogari që konsumimi i akullores të mos jetë zëvendësim i porcionit ose hajes.
Ëmbëslirat duhet zëvendësuar me perime stinore të freskëta, ëmbësira pemësh dhe kremra nga perime të freskëta.
Recetë e shkëlqyer, domosdoshmërisht bëjeni!
Krem nga pemët e malit dhe bananja
Përbërsit e nevojshëm:
- 4 banane
- 300 g pemë mali (mundet edhe e ngrirë)
Përziej bananet dhe pemët e mali në mikser. Vendos kremin në gotë për akullore në frigurifer së paku 1 orë. Kënaquni me shijen natyrore frekuese.
VËRETJE E RËNDËSISHME
Në valixhe paketoni shumë vëmendje, kujdes dhe durim, por mos harroni edhe fotoaparatin për fotografi, për t’i përjetsuar buzëqeshjet e lumtura të cilat fëmijët tuaj do tua dhurojnë.Për këto emocione nuk ekzistojnë as rregulla e as kontraindikacione.
Në numrin e kaluar të Farmacistit Tuaj, u përmend se periudha e pranisës së dhëmbëve të qumshtit në gojën e fëmijës relativisht është e gjatë, gjegjësisht deri ka mosha trembëdhjetëvjeçare dhe në shpjegimin tim këtë periudhë e kamë ndarë në disa pjesë. Në këtë tekst do të përqendrohem nga periudha tre deri gjashtë vjeçare të jetës së fëmijëve.
Cilat janë karateristikat e kësaj periudhe?
Në këtë periudh, dentura e qumshtit është e rritur plotësisht. Pas moshës gjashtëvjeçare tashmë fillon rritja e dhëmbëve të përhershëm dhe pastaj flasim për dhëmbë të përzijer. Kjo periudhë është shumë e rëndësishme sepse fëmijët pas moshës trevjeçare tashmë kuptojnë dhe janë të gatshëm për bashkëpunim me stomatologun. Të gjitha vizitat dhe kontrollet në ambulancën stomatologjike të cilat i keni bërë më herët, tani mund të japin fryt dhe të bëhen intervenimet e para të domozdoshme. Te fëmijët të cilët kanë dhëmbë të shëndoshë, zakonisht intevenimi i parë është fluorizimi i dhëmbëve me lajner fluorid. Për dallim nga këto, te fëmijët me dhëmbë me karies dhe me dhimbje në gojë, është e domosdoshme që këtë ta largojmë. Pasi të kemi fituar besimin e pacientëve të vegjël, ngadalë fillojmë me sanimin e nevojshëm.
Cili është burimi më i shpesht i dhimbjes?
Te dhimbja më shpesh arrijmë kur kariesi i cili e ka sulmuar dhëmbin i afrohet nervit të tij. Dhëmbët e qumshtit, për dallim nga dhëmbët e përhershëm, janë shumë më të thyeshëm dhe kanë substancë shumë të butë dhe një nerv mjaftë të madh të thurur me enët e gjakut në mes të dhëmbit. Për këtë arsye, dëmtimi kariotik te dhëmbët e qumështit shumë më shpejt përparon dhe përhapet në drejtim të nervit. Ndezja e nervit quhet pulputis. Varësisht nga diagnoza, gjegjësiasht ndezja e nervit, ashtu vendosim edhe për terapinë. Gjthësesi, prioriteti ynë ngel largimi ose eliminimi i dhimbjes. Konsiderojmë se shërimi i dhëmbit të qumështit është me rëndësi të madhe, sepse vetëm ashtu mund ta ruajmë zgavrën e gojës deri sa të mbushet me dhëmbë të përhershëm.
Si shërohet dhëmbi i qumështit?
Shërimi i dhëmbëve të qumshtit ashtu si edhe i dhëmbëve të përhershëm, varet nga diagnoza të cilën e kemi përcaktuar. Dhëmbët të cilët kanë nekrozë ose gangrenë të nervit, gjegjësisht nervi i tyre është i vdekur, i nënshtrohen që ashtuquajturit trajtim “long term” (afatgjatë). Kjo don të thotë se mjekimi zgjat një kohë të gjatë. Pas largimit të indit nekrotik/gangrenoz nga rrënja e dhëmbit, kanalet te të cilat nervi ka qenë i vendosur shpërlahen dhe mekanikisht përpunohen, me qëllim që të arrihet një mjedis i pastër, i dezinfektuar. Pastaj, te dhëmbi vendosim bar i cili e shëron infektimin e ndodhur më herët. Ky mjekim përsëritet derisa të ketë nevojë dhe ndonjëherë mund të zgjas edhe një vit varësisht nga tipi dhe madhësia e infeksionit me të cilin luftojmë. Për dallim nga dhëmbët e vdekur, dhëmbët e gjallë te të cilët kariesi ka arritur në nerv ju nënshtrohen terapisë “short-term” (afatshkuret). Suksesi i shërimit të këtyre dhëmbëve është më i madh se sa të ato të mëparshmit sepse këtu luftojmë me infeskion më të vogël. Së pari e revitalizojmë dhëmbin ( vërtetojmë nervin ) dhe pastaj e mjekojmë për një kohë të shkurtër. Për dallim nga të rriturit, te fëmijët, kuptohet nëse na lejon diagnoza, kemi mundësi të largojmë vetëm pjesën e ndezur të nervit-pulpotomia, sepse rrënjët e dhëmbit janë të hapur dhe kanë mundësi të ripërtrijnë qarkullimin dhe zgjuarjen e nervit në dhëmb. Dhëmbët e qumështit, për dallim nga ato të përhershmit, ndonjëherë mjekohen përfundimisht me mbushje të fortë, sepse rrënjët e dhëmbit të qumështit shkrihen me rritjen e dhëmbëve të përhershëm, gjë e cila nuk ndodh me materialin me të cilin fortë i mbushim kanalet. Për këtë arsye, dhëmbët e qumështit ngelin me mbushje të butë të hidroksid kalciumit nën plombë, deri sa të zëvendësohen nga dhëmbët e përhershëm.
Çka ndodh me kariesin në këtë periudhë të jetës?
Te fëmijët të cilët në këtë periudhë hyjnë në „bottle karies“, për të cilën u shkrua në numrin e fundit të Farmacisti Juaj, dhe te të cilët është larguar shkaktari për këtë tip të kariesit, mund të vrehet stagnimi i tij. Prandaj, në këtë fazë me rëndësi është sanimi i defekteve në dhëmbë të cilat mund të kenë rezultuar nga rënie e shpejt e zmaltit rreth qafës së dhëmbëve. Fëmijët tashmë më janë të vetëdijshëm edhe për momentin estetik të dhëmbëve të tyre të zi (karioz) dhe kur të shohin dallimin me dhëmbin e përmirësuar shumë mirë bashkëpunojnë. Sanimi i këtij lloji të kariesit plotësisht është i mundur. Por nëse shkaktari për këtë lloj të kariesit akoma ekziston, gjegjësisht fëmija konsumon ëmbëlsira dhe pije me shishe, karies aq shpejtë përparon sa që përfundon me shkrirjen e tërë kurorës së dhëmbit, e cila pa përjashtim shoqërohte edhe me ndezje të nervit dhe me dhimbje.
Patjetër të kemi parasyshë se fëmijët deri në moshën gjashtë vjeçare akoma nuk janë të gatshëm në aspektin motorik që plotësisht dhe në mënyrë të pavarur t’i pastrojnë dhëmbët (pa ndihmën dhe mbikëqyrjen e prindërit). Prandaj, kariesi tipik i cili krijohet gjatë kësaj periudhe është karies i molarëve qumështor (katërshet dhe pesëçet). Ky karies krijohet si rezultat i ushqimit të ngjitshëm të cilin fëmijët e konsumojnë dhe i cili qëndron gjatë në gojën e tyre dhe në vrimat e dhëmbëve të tyre. Ky ushqim zakonisht është ndonjë karbohidrat i cili me zbërthimin e tij krijon acid, kurse ky acid e shkrinë zmaltin dhe substancën në të – dentinin.
Si bëhet kariesi te dhëmbët e qumështit?
Nëse kariesi i dhëmbit e ka përfshirë edhe dentinin, atëherë fillojmë me largimin klasik të tërë pjesës e demineralizuar të dhëmbit. Vrimën e krijuar e rindërtojmë me plombë glacionomerike. Ajo është shumë e mirë për fëmijët sepse përmban fluoride të cilat nga kjo hyjnë në dhëmbë dhe me këtë e përforcojnë dhëmbin. Këto plomba përpunohen shumë shpejt, kurse kjo përshtatet me bashkëpunimin e pacientëve të vegjël. Poashtu, ata nuk kërkojnë mjedis jashtzakonisht të thatë gjatë përpunimit, gjë e cila te fëmijët në këtë fazë është e pamundur të arrihet.
Dëmtimet nga kariesi të cilat janë të cekëta dhe nuk kanë kaluar kufirin e zmaltit, i lyejmë me lajneri fluoridi dhe e ndjekim rimineranlizimin e tyre. Shpesh kjo është e suksesshme dhe pastaj s’kemi nevojë për përmirësimin e dhëmbit.
Nëse i kushtojmë kujdes ushqimit të balancuar të fëmijëve tanë dhe higjienës në gojën e tyre, atëherë s’ka nevojë të friksohemi nga kariesi.
Pastroni dhëmbët së paku dy herë në ditë, në mëngjes dhe në mbrëmje, me pastë e cila përmban sasira të përshtatshme të aminofluoridieve. Rregullisht shkoni në kontrolle mjeksore dhe fluorizime profesionale te stomatologu juaj.
Ana Krtolica-Gerogiev,
d-r. mje.dent.
Cilat janë karateristikat e kësaj periudhe?
Në këtë periudh, dentura e qumshtit është e rritur plotësisht. Pas moshës gjashtëvjeçare tashmë fillon rritja e dhëmbëve të përhershëm dhe pastaj flasim për dhëmbë të përzijer. Kjo periudhë është shumë e rëndësishme sepse fëmijët pas moshës trevjeçare tashmë kuptojnë dhe janë të gatshëm për bashkëpunim me stomatologun. Të gjitha vizitat dhe kontrollet në ambulancën stomatologjike të cilat i keni bërë më herët, tani mund të japin fryt dhe të bëhen intervenimet e para të domozdoshme. Te fëmijët të cilët kanë dhëmbë të shëndoshë, zakonisht intevenimi i parë është fluorizimi i dhëmbëve me lajner fluorid. Për dallim nga këto, te fëmijët me dhëmbë me karies dhe me dhimbje në gojë, është e domosdoshme që këtë ta largojmë. Pasi të kemi fituar besimin e pacientëve të vegjël, ngadalë fillojmë me sanimin e nevojshëm.
Cili është burimi më i shpesht i dhimbjes?
Te dhimbja më shpesh arrijmë kur kariesi i cili e ka sulmuar dhëmbin i afrohet nervit të tij. Dhëmbët e qumshtit, për dallim nga dhëmbët e përhershëm, janë shumë më të thyeshëm dhe kanë substancë shumë të butë dhe një nerv mjaftë të madh të thurur me enët e gjakut në mes të dhëmbit. Për këtë arsye, dëmtimi kariotik te dhëmbët e qumështit shumë më shpejt përparon dhe përhapet në drejtim të nervit. Ndezja e nervit quhet pulputis. Varësisht nga diagnoza, gjegjësiasht ndezja e nervit, ashtu vendosim edhe për terapinë. Gjthësesi, prioriteti ynë ngel largimi ose eliminimi i dhimbjes. Konsiderojmë se shërimi i dhëmbit të qumështit është me rëndësi të madhe, sepse vetëm ashtu mund ta ruajmë zgavrën e gojës deri sa të mbushet me dhëmbë të përhershëm.
Si shërohet dhëmbi i qumështit?
Shërimi i dhëmbëve të qumshtit ashtu si edhe i dhëmbëve të përhershëm, varet nga diagnoza të cilën e kemi përcaktuar. Dhëmbët të cilët kanë nekrozë ose gangrenë të nervit, gjegjësisht nervi i tyre është i vdekur, i nënshtrohen që ashtuquajturit trajtim “long term” (afatgjatë). Kjo don të thotë se mjekimi zgjat një kohë të gjatë. Pas largimit të indit nekrotik/gangrenoz nga rrënja e dhëmbit, kanalet te të cilat nervi ka qenë i vendosur shpërlahen dhe mekanikisht përpunohen, me qëllim që të arrihet një mjedis i pastër, i dezinfektuar. Pastaj, te dhëmbi vendosim bar i cili e shëron infektimin e ndodhur më herët. Ky mjekim përsëritet derisa të ketë nevojë dhe ndonjëherë mund të zgjas edhe një vit varësisht nga tipi dhe madhësia e infeksionit me të cilin luftojmë. Për dallim nga dhëmbët e vdekur, dhëmbët e gjallë te të cilët kariesi ka arritur në nerv ju nënshtrohen terapisë “short-term” (afatshkuret). Suksesi i shërimit të këtyre dhëmbëve është më i madh se sa të ato të mëparshmit sepse këtu luftojmë me infeskion më të vogël. Së pari e revitalizojmë dhëmbin ( vërtetojmë nervin ) dhe pastaj e mjekojmë për një kohë të shkurtër. Për dallim nga të rriturit, te fëmijët, kuptohet nëse na lejon diagnoza, kemi mundësi të largojmë vetëm pjesën e ndezur të nervit-pulpotomia, sepse rrënjët e dhëmbit janë të hapur dhe kanë mundësi të ripërtrijnë qarkullimin dhe zgjuarjen e nervit në dhëmb. Dhëmbët e qumështit, për dallim nga ato të përhershmit, ndonjëherë mjekohen përfundimisht me mbushje të fortë, sepse rrënjët e dhëmbit të qumështit shkrihen me rritjen e dhëmbëve të përhershëm, gjë e cila nuk ndodh me materialin me të cilin fortë i mbushim kanalet. Për këtë arsye, dhëmbët e qumështit ngelin me mbushje të butë të hidroksid kalciumit nën plombë, deri sa të zëvendësohen nga dhëmbët e përhershëm.
Çka ndodh me kariesin në këtë periudhë të jetës?
Te fëmijët të cilët në këtë periudhë hyjnë në „bottle karies“, për të cilën u shkrua në numrin e fundit të Farmacisti Juaj, dhe te të cilët është larguar shkaktari për këtë tip të kariesit, mund të vrehet stagnimi i tij. Prandaj, në këtë fazë me rëndësi është sanimi i defekteve në dhëmbë të cilat mund të kenë rezultuar nga rënie e shpejt e zmaltit rreth qafës së dhëmbëve. Fëmijët tashmë më janë të vetëdijshëm edhe për momentin estetik të dhëmbëve të tyre të zi (karioz) dhe kur të shohin dallimin me dhëmbin e përmirësuar shumë mirë bashkëpunojnë. Sanimi i këtij lloji të kariesit plotësisht është i mundur. Por nëse shkaktari për këtë lloj të kariesit akoma ekziston, gjegjësisht fëmija konsumon ëmbëlsira dhe pije me shishe, karies aq shpejtë përparon sa që përfundon me shkrirjen e tërë kurorës së dhëmbit, e cila pa përjashtim shoqërohte edhe me ndezje të nervit dhe me dhimbje.
Patjetër të kemi parasyshë se fëmijët deri në moshën gjashtë vjeçare akoma nuk janë të gatshëm në aspektin motorik që plotësisht dhe në mënyrë të pavarur t’i pastrojnë dhëmbët (pa ndihmën dhe mbikëqyrjen e prindërit). Prandaj, kariesi tipik i cili krijohet gjatë kësaj periudhe është karies i molarëve qumështor (katërshet dhe pesëçet). Ky karies krijohet si rezultat i ushqimit të ngjitshëm të cilin fëmijët e konsumojnë dhe i cili qëndron gjatë në gojën e tyre dhe në vrimat e dhëmbëve të tyre. Ky ushqim zakonisht është ndonjë karbohidrat i cili me zbërthimin e tij krijon acid, kurse ky acid e shkrinë zmaltin dhe substancën në të – dentinin.
Si bëhet kariesi te dhëmbët e qumështit?
Nëse kariesi i dhëmbit e ka përfshirë edhe dentinin, atëherë fillojmë me largimin klasik të tërë pjesës e demineralizuar të dhëmbit. Vrimën e krijuar e rindërtojmë me plombë glacionomerike. Ajo është shumë e mirë për fëmijët sepse përmban fluoride të cilat nga kjo hyjnë në dhëmbë dhe me këtë e përforcojnë dhëmbin. Këto plomba përpunohen shumë shpejt, kurse kjo përshtatet me bashkëpunimin e pacientëve të vegjël. Poashtu, ata nuk kërkojnë mjedis jashtzakonisht të thatë gjatë përpunimit, gjë e cila te fëmijët në këtë fazë është e pamundur të arrihet.
Dëmtimet nga kariesi të cilat janë të cekëta dhe nuk kanë kaluar kufirin e zmaltit, i lyejmë me lajneri fluoridi dhe e ndjekim rimineranlizimin e tyre. Shpesh kjo është e suksesshme dhe pastaj s’kemi nevojë për përmirësimin e dhëmbit.
Nëse i kushtojmë kujdes ushqimit të balancuar të fëmijëve tanë dhe higjienës në gojën e tyre, atëherë s’ka nevojë të friksohemi nga kariesi.
Pastroni dhëmbët së paku dy herë në ditë, në mëngjes dhe në mbrëmje, me pastë e cila përmban sasira të përshtatshme të aminofluoridieve. Rregullisht shkoni në kontrolle mjeksore dhe fluorizime profesionale te stomatologu juaj.
Ana Krtolica-Gerogiev,
d-r. mje.dent.
Periudha e dhëmbëve të qumshtit në gojë faktikisht nuk është edhe aq e shkurtë. Dhëmbi i fundit i qumshtit në gojë ngel deri në vitin e dymbëdhjetë, gjegjësisht trembëdhjetë të fëmijës dhe për këtë arsye mendojmë se i njejti nuk guxon të shkujdeset. Cilësia e jetës me dhëmbë të qumshtit të prishur ose të nxjerrur parakohe asnjëherë nuk mund të krahësohet me atë me dhëmbë të shëndoshë të qumshtit, duke filluar nga shprehitë e mira dhe përvojat e mira me stomatologun, me funksionin e përtypjes dhe përgatitjes së ushqimit për bluarje të mëtutjeshme në traktin digjestive, e deri te ruatja e hapsirës në nofull për daljen e dhëmbëve të përhershëm. Pasi ka shumë për t’u thënë në këtë temë, ne do ta ndajmë në disa periudha dhe në këtë tekst do të përqendrohem mbi periudhën 0-3 vjetçare.
Si është renditja e dhëmbëve të qumshtit?
Dhëmbi i parë i qumshtit në gojën e foshnjës më së shpeshti shfaqet mes muajit të katërt dhe të dymbëdhjetë të jetës së foshnjës. Zakonisht këto janë prerësit e parë të poshtëm. Pas këtyre shfaqen dhëmbët prerës të sipërm, pastaj dhëmbët e dytë prerës të sipërm dhe pastaj dhëmbët prerës të dytë të poshtëm. Pas kësaj periudhe pëson një fshehje e vogël, pastaj ka muaji i tetëmbëdhjetë shfaqen molarët e parë ( katërshet), pastaj dhëmbët e syrit dhe në fund molarët e dytë (pesçet). Kësaj radhitje shpesh nuk i kushtohet rëndësi, por te prindërit nuk ka hapsirë për kujdes deri në moshën tre vjeçare të fëmijës kur edhe rritja e dhëmbëve të qumshtit duhet të përfundoj dhe në gojnën e tyre tashmë kemi njëzetë dhëmbë. Shumë rrallë mund të ndodh që foshnja të lind me dhëmbë.
Kur duhet të fillojmë me pastrimin e dhëmbëve?
Që të kemi dhëmbë të shëndetshëm dhe shëndet në gojë më e nevojshme është që të fillojmë me kujdesin ndaj dhëmbëve qysh me shfaqen e dhëmbëve të parë të qumshtit. Në fillim gjithsesi se nuk ka nevojë që të përdorim brushë klasike për dhëmbë dhe pastë. Dhëmbët e parë zakonisht i pastrojmë me gazë të mbështjellur rreth gishtit ose me brushë prej gome mbi të cilën prindi e vë gishtin e tij. Kjo higjienë foshnjëve ju duket sikur lojë dhe ju ndihmon në krruarjen e qiellzës së fyrë ku do të dalin dhëmbët e qumshtit. Pas ditëlindjes së parë tashmë mundemi të fillojmë me pastrimin e dhëmbëve me brushë, e cila është apostafat për fëmij me një pjesë jashtzakonisht të vogël aktive, e cila rekomandohet të përdoret pa pastë. Dhëmbët e sipërm i pastrojmë nga lartë poshtë ose ashtu si bjenë shi, kurse dhëmbët e poshtëm nga poshtë lartë ose ashtu si rritet bari. Pastën mund ta zbatojmë në moshën dy vjeçare. Sasia e pastës së dhëmbëve në brushë duhet të jetë sa madhësia e thoit të foshnjës. Pasta duhet të përshtatet për fëmijë dhe domosdoshmërisht duhet të përmbaj fluoride.
Përse prishen dhëmbët e fëmijëve të vegjël?
Ajo që ua prish, gjegjësisht ua shkrinë dhëmbët fëmijëve të vegjël është i ashtuquajturi kariesi “Bottle“. Ky krijohet nga pirja e qumshtit dhe nga lëgjet e ëmblsuar me shishe. Sheqerërat dhe acidet nga ato lëngje, të cilët shumë gjatë mbahen në gojë të fëmijëve, shkrijnë zmaltin e fortë dhe në këtë mënyrë krijohet karies qarkullues rreth dhëmbëve. Fillimisht ky karies shfaqet si shtresë e bardhë rreth dhëmbëve të cilën me brushë nuk mund ta largoni, kjo faktikisht është demineralizimi i zmaltit. Pastaj kur kariesi thellohet dhe e përfshin edhe dentinën ( pjesën e brendshme të dhëmbit), dhëmbët fillojnë të gërryhen rreth qafës së tyre. Me përparimin e karisit dhëmbët plotësisht shkrihen dhe shemben.
Si t’i mbrojmë fëmijët nga ky karies?
Duke patur parasyshë se ky karies është shumë intenziv dhe shumë shpejtë përparon ju sugjerojmë prindërve që t’ju shmangen lëngjeve të ëmbla të cilat fëmijët do t’i konsumonin me shishe. Foshnjët dhe fëmijët e vegjël të cilët përdorin shishe kryesisht janë të dhënë pas saj, dhe ky është problemi kryesor. Lëngjet e ëmbla gjatë kohë gjenden në gojën e tyre, gjë e cila ul nivelin e pH në të dhe krijon kushte ideale për shkrirjen e zmaltit dhe shfaqen e këtij lloji të kariesit. Gjegjësisht rekomandohet që fëmijës t’i ofrohet ujë pas secilës pije e cila përmban sheqer ose aciditet perimesh.Në pijet kritike bën pjesë edhe qumshti, sidomos ai i mbrëmjes sepse ai ngel në gojë tërë natën dhe ndoshta është më përgjegjës për krijimine kariesit “Bottle”. Gjatë natës tajimi i pështymës ngadalsohet, me këtë ulet edhe funksioni i shpërlarjes spontane të gojës, prandaj rekomandohet që në mbrëmje fëmijët të konsumojnë ujë. Pas vitit të parë rekomandohet përvetësimi i teknikës për të pirë nga gota, ku pija do të konsumohet përnjëherë, pastaj goja do të shpërlahet me ujë.
A shkaktohen deformime të nofullës nga pirja me shishe dhe përdorimi i thithit të gomës ?
Studimet tregojnë se për zhvillimin e drejtë të pjesës orofaciale ( pjesa e poshtme e fytyrës), përveç faktorit gjenetik, kontribon edhe dhënia e sisit. Fëmijët të cilët thithin gji ose sis, kryesisht kanë më pak deformime të nofullave krahësuar me fëmijët të cilët konsumojnë ushqim me anë të shishes. Dallimi është në mënyrë e dhënies së gjirit. Gjatë dhënies gji aktivizohen një grup shumë më i madh i muskujve dhe qumshti nga krahrori nuk thithet por shtyhet me ndihmën e gjuhës dhe lëvizjes së nofullës së poshtme, ku si rrjedhojë kemi harxhimin gjashtëfishë të energjisë krahësuar me thithjen e qumshtit nga shishja. Aktiviteti i rritur i muskujve në këtë pjesë ndihmon rritjen dhe zhvillimin e duhur të kësaj pjese.
Shprehitë e këqija siç janë përdorimi i thithit të gomës, thithja e gishtit, frymëmarrje me gojë të hapur, futja e gjuhës me dhëmbëve gjatë gëlltitjes, gjithsesi shkaktojnë deformime të nofullës dhe treshes së poshtme të nofullës. Për këtë arsye është me rëndësi se nëse prindërit e vërejnë ndonjë nga këto shprehi të “këqija” me kohë të konsultohen me stomatologun dhe nëse ka nevojë fëmijët duhet t’i nënshtrohen terapisë ortodonciale.
Për zhvillimin e drejtë të nofullës përveç dhënies gji rol të madh luan edhe konsumimi i ushqimit tjetër pas periudhës gjashtëvjeçare. Fortësia e ushqimit patjetër të jetë në raport me shkallën e zhvillimit të dhëmbëve, kështu që fëmija do të mund t’i frytëzon dhëmbët për kafshim dhe përtypje, për të cilën edhe shërbejnë dhëmbët.
Kur bëhet kontrolli i parë stomatologjik?
Kontrollimin e parë stomatologjik ose te dentisti mund ta bëni me daljen e dhëmbëve të parë, gjegjësisht pas ditëlindjes së parë. Fëmija atëherë njoftohet me stomatologun dhe ordinancën. Prindërit marrin këshilla të dobishme lidhur me mënyrën në të cilën do të duhet të kujdesen për dhëmbët e fëmijëve të tyre dhe këshilla për ushqyerje të përshtatshme. Kontrollimi preferohet të bëhet në çdo gjashtë muaj. Kështu mjeku do të mund që rregullisht të ndjek fëmijën tuaj dhe nëse ka nevojë për ndonjë intervenimin të çfardoshëm, ai do të jetë i shkurtë dhe pa dhimbje. Në këtë mënyrë krijoni një pacient të mirë i cili nuk do të ketë frikë nga shkuarja te stomatologu dhe do të ketë shprehi të mira për shëndetin në gojë.
Ana Krtolica-Gerogiev,
d-r. mje.dent.
Si është renditja e dhëmbëve të qumshtit?
Dhëmbi i parë i qumshtit në gojën e foshnjës më së shpeshti shfaqet mes muajit të katërt dhe të dymbëdhjetë të jetës së foshnjës. Zakonisht këto janë prerësit e parë të poshtëm. Pas këtyre shfaqen dhëmbët prerës të sipërm, pastaj dhëmbët e dytë prerës të sipërm dhe pastaj dhëmbët prerës të dytë të poshtëm. Pas kësaj periudhe pëson një fshehje e vogël, pastaj ka muaji i tetëmbëdhjetë shfaqen molarët e parë ( katërshet), pastaj dhëmbët e syrit dhe në fund molarët e dytë (pesçet). Kësaj radhitje shpesh nuk i kushtohet rëndësi, por te prindërit nuk ka hapsirë për kujdes deri në moshën tre vjeçare të fëmijës kur edhe rritja e dhëmbëve të qumshtit duhet të përfundoj dhe në gojnën e tyre tashmë kemi njëzetë dhëmbë. Shumë rrallë mund të ndodh që foshnja të lind me dhëmbë.
Kur duhet të fillojmë me pastrimin e dhëmbëve?
Që të kemi dhëmbë të shëndetshëm dhe shëndet në gojë më e nevojshme është që të fillojmë me kujdesin ndaj dhëmbëve qysh me shfaqen e dhëmbëve të parë të qumshtit. Në fillim gjithsesi se nuk ka nevojë që të përdorim brushë klasike për dhëmbë dhe pastë. Dhëmbët e parë zakonisht i pastrojmë me gazë të mbështjellur rreth gishtit ose me brushë prej gome mbi të cilën prindi e vë gishtin e tij. Kjo higjienë foshnjëve ju duket sikur lojë dhe ju ndihmon në krruarjen e qiellzës së fyrë ku do të dalin dhëmbët e qumshtit. Pas ditëlindjes së parë tashmë mundemi të fillojmë me pastrimin e dhëmbëve me brushë, e cila është apostafat për fëmij me një pjesë jashtzakonisht të vogël aktive, e cila rekomandohet të përdoret pa pastë. Dhëmbët e sipërm i pastrojmë nga lartë poshtë ose ashtu si bjenë shi, kurse dhëmbët e poshtëm nga poshtë lartë ose ashtu si rritet bari. Pastën mund ta zbatojmë në moshën dy vjeçare. Sasia e pastës së dhëmbëve në brushë duhet të jetë sa madhësia e thoit të foshnjës. Pasta duhet të përshtatet për fëmijë dhe domosdoshmërisht duhet të përmbaj fluoride.
Përse prishen dhëmbët e fëmijëve të vegjël?
Ajo që ua prish, gjegjësisht ua shkrinë dhëmbët fëmijëve të vegjël është i ashtuquajturi kariesi “Bottle“. Ky krijohet nga pirja e qumshtit dhe nga lëgjet e ëmblsuar me shishe. Sheqerërat dhe acidet nga ato lëngje, të cilët shumë gjatë mbahen në gojë të fëmijëve, shkrijnë zmaltin e fortë dhe në këtë mënyrë krijohet karies qarkullues rreth dhëmbëve. Fillimisht ky karies shfaqet si shtresë e bardhë rreth dhëmbëve të cilën me brushë nuk mund ta largoni, kjo faktikisht është demineralizimi i zmaltit. Pastaj kur kariesi thellohet dhe e përfshin edhe dentinën ( pjesën e brendshme të dhëmbit), dhëmbët fillojnë të gërryhen rreth qafës së tyre. Me përparimin e karisit dhëmbët plotësisht shkrihen dhe shemben.
Si t’i mbrojmë fëmijët nga ky karies?
Duke patur parasyshë se ky karies është shumë intenziv dhe shumë shpejtë përparon ju sugjerojmë prindërve që t’ju shmangen lëngjeve të ëmbla të cilat fëmijët do t’i konsumonin me shishe. Foshnjët dhe fëmijët e vegjël të cilët përdorin shishe kryesisht janë të dhënë pas saj, dhe ky është problemi kryesor. Lëngjet e ëmbla gjatë kohë gjenden në gojën e tyre, gjë e cila ul nivelin e pH në të dhe krijon kushte ideale për shkrirjen e zmaltit dhe shfaqen e këtij lloji të kariesit. Gjegjësisht rekomandohet që fëmijës t’i ofrohet ujë pas secilës pije e cila përmban sheqer ose aciditet perimesh.Në pijet kritike bën pjesë edhe qumshti, sidomos ai i mbrëmjes sepse ai ngel në gojë tërë natën dhe ndoshta është më përgjegjës për krijimine kariesit “Bottle”. Gjatë natës tajimi i pështymës ngadalsohet, me këtë ulet edhe funksioni i shpërlarjes spontane të gojës, prandaj rekomandohet që në mbrëmje fëmijët të konsumojnë ujë. Pas vitit të parë rekomandohet përvetësimi i teknikës për të pirë nga gota, ku pija do të konsumohet përnjëherë, pastaj goja do të shpërlahet me ujë.
A shkaktohen deformime të nofullës nga pirja me shishe dhe përdorimi i thithit të gomës ?
Studimet tregojnë se për zhvillimin e drejtë të pjesës orofaciale ( pjesa e poshtme e fytyrës), përveç faktorit gjenetik, kontribon edhe dhënia e sisit. Fëmijët të cilët thithin gji ose sis, kryesisht kanë më pak deformime të nofullave krahësuar me fëmijët të cilët konsumojnë ushqim me anë të shishes. Dallimi është në mënyrë e dhënies së gjirit. Gjatë dhënies gji aktivizohen një grup shumë më i madh i muskujve dhe qumshti nga krahrori nuk thithet por shtyhet me ndihmën e gjuhës dhe lëvizjes së nofullës së poshtme, ku si rrjedhojë kemi harxhimin gjashtëfishë të energjisë krahësuar me thithjen e qumshtit nga shishja. Aktiviteti i rritur i muskujve në këtë pjesë ndihmon rritjen dhe zhvillimin e duhur të kësaj pjese.
Shprehitë e këqija siç janë përdorimi i thithit të gomës, thithja e gishtit, frymëmarrje me gojë të hapur, futja e gjuhës me dhëmbëve gjatë gëlltitjes, gjithsesi shkaktojnë deformime të nofullës dhe treshes së poshtme të nofullës. Për këtë arsye është me rëndësi se nëse prindërit e vërejnë ndonjë nga këto shprehi të “këqija” me kohë të konsultohen me stomatologun dhe nëse ka nevojë fëmijët duhet t’i nënshtrohen terapisë ortodonciale.
Për zhvillimin e drejtë të nofullës përveç dhënies gji rol të madh luan edhe konsumimi i ushqimit tjetër pas periudhës gjashtëvjeçare. Fortësia e ushqimit patjetër të jetë në raport me shkallën e zhvillimit të dhëmbëve, kështu që fëmija do të mund t’i frytëzon dhëmbët për kafshim dhe përtypje, për të cilën edhe shërbejnë dhëmbët.
Kur bëhet kontrolli i parë stomatologjik?
Kontrollimin e parë stomatologjik ose te dentisti mund ta bëni me daljen e dhëmbëve të parë, gjegjësisht pas ditëlindjes së parë. Fëmija atëherë njoftohet me stomatologun dhe ordinancën. Prindërit marrin këshilla të dobishme lidhur me mënyrën në të cilën do të duhet të kujdesen për dhëmbët e fëmijëve të tyre dhe këshilla për ushqyerje të përshtatshme. Kontrollimi preferohet të bëhet në çdo gjashtë muaj. Kështu mjeku do të mund që rregullisht të ndjek fëmijën tuaj dhe nëse ka nevojë për ndonjë intervenimin të çfardoshëm, ai do të jetë i shkurtë dhe pa dhimbje. Në këtë mënyrë krijoni një pacient të mirë i cili nuk do të ketë frikë nga shkuarja te stomatologu dhe do të ketë shprehi të mira për shëndetin në gojë.
Ana Krtolica-Gerogiev,
d-r. mje.dent.